İran’ın geniş enerji endüstrisindeki petrol tesislerinde çalışan binlerce işçi, daha iyi ücret ve iş koşulları talebiyle 22 Haziran’dan bu yana grev yapıyor.
Sosyal medyada, çoğu ülkenin petrol zengini güneyinden gelen 60 petrol ve petrokimya tesisindeki inşaat işçilerinin protesto için işlerini bıraktığını gösteren görüntüler yayıldı. Bazı videolarda, arabalar korna çalıyor ve işçi kalabalığı tozlu yollardan aşağı inerken tezahürat yapıyor, rafinerinin devasa beyaz depolama tankları arkalarında duruyor.
İran Cumhurbaşkanı Hassan Ruhani çarşamba günü, petrol işçilerinin şikayetlerini “çözme” sözü verdi ve grevin ekonomiye yansımasıyla ilgili korkuları gidermeye çalıştı.
Ruhani, protestoların çoğunlukla fabrikalarda geçici sözleşmeli özel inşaat işçileriyle sınırlı olduğunu ve İran petrol üretimine zarar vermeyeceğini söyledi. Protestolar, yaklaşık 200.000 işçinin, İran İş Kanunu uyarınca üç kat daha fazla maaş ve daha iyi koruma aldığı İran’ın ulusal petrol şirketine henüz ulaşmış değil.
Ülkenin güney çölünde, yaz sıcaklıklarının 50 santigrat dereceyi aştığı izole tesislerdeki grevci işçiler, ulusal petrol şirketindeki meslektaşlarıyla kıyaslanabilir ücret talep ediyor ve ayrıca uzak şehirlerdeki ailelerini ziyaret etmek için ayda 10 gün izin istiyorlar. Grevdeki işçiler, şu anda ayda yaklaşık 200 $ kazanıyor; haftada bir tam gün ve ayda 2 defa yarım gün izin alıyorlar.
Pandeminin İran’ın ekonomik sıkıntılarını şiddetlendirmesiyle birlikte, enflasyon % 40’tan fazla arttı ve işçilere ağır bir zarar verdi. Son aylarda işçiler ücretler, güvenlik ve emekli maaşları konularında çeşitli şehir ve sektörlerde dağınık, düşük yoğunluklu grevler düzenlediler.
İran devleti tarafından sıkı bir şekilde kontrol edilen İran medyası, petrol işçilerinin grevlerine çok az ilgi gösterdi. Petrol sektöründeki sendika protestoları, 1978’de petrol endüstrisindeki ücretlere ve çalışma koşullarına yönelik kitlesel grevlerin üretimi bloke ettiği ve petrol endüstrisinin devrilmesine yönelik taleplere dönüştüğü İran’da siyasi olarak hassas bir noktada duruyor.
Diğer yandan, İran’ın eski radikal İslamcı cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad’ın grevci işçilere destek mektubu göndermesi de dikkat çekici bir nokta oldu. Ancak Ahmedinejad’ın, diskalifiye edilmesinden bu yana toplumun önüne protestocu bir kimlikle çıkmaya gayret etmesinin halk nezdinde çok fazla bir karşılığı bulunmuyor.
(Associated Press’ten kısaltılarak çevrilmiştir.)
İran: Enerji Sektörü Grevleri Rejimi Baskılıyor – Analiz*
Golnaz Esfandiari**
İranlı bir sözleşmeli petrol işçisi, kendisini ve son günlerde daha yüksek ücretler ve daha iyi çalışma koşulları talep etmek için greve giden meslektaşlarını “yorgun, çaresiz ve aç” olarak tanımlıyor.
İran enerji sektöründe 22 Haziran’da başlayan ve 8 ilde 60’tan fazla fabrikaya yayılan grevlerin, son 40 yılın en kapsamlı grevi olduğu düşünülüyor.
Gözlemciler, grevlerin, protestocu işçi sayısı ve güneybatı Huzistan ve orta İsfahan illerinin yanı sıra başkent Tahran’daki fabrikaları içeren coğrafi kapsamları açısından öncekilerden daha büyük göründüklerini söylüyorlar.
Princeton Üniversitesi’nde İran üzerine bir tarihçi olan ve ülkenin petrol endüstrisi hakkında bir kitap yazan Peyman Jafari, bunların öncekilerden de farklı olduğunu belirtiyor.
RFE/RL’ye verdiği demeçte, “Birincisi, geleneksel olarak ağırlıklı olarak Huzistan’daki petrol kuyuları ve rafinerileri etrafında yoğunlaşan İran petrol endüstrisindeki değişimi yansıtıyorlar” dedi ve şöyle devam etti; “Son yirmi yılda, Asaluyeh gibi gaz ve petrokimya merkezlerinin çevresinde yeni yerler ortaya çıktı.”
Jafari, “İkinci olarak, bu yeni enerji sınırlarının ortaya çıkışına, birçok yönden mevcut düzenlemelerden muaf olan ve böylece güvencesizlik ve çevre kirliliği yaratan ‘özel ekonomik bölgelerin’ ortaya çıkması eşlik etti” diyor. İşçilerin, İran’ın Basra Körfezi’ndeki Güney Pars gaz sahasındaki 2020 grevi de dahil olmak üzere önceki grevlerin deneyimi ve ağları üzerine inşa ettiklerini de sözlerine ekliyor.
İran’da petrol, gaz ve petrokimya endüstrisindeki teknisyen ve esnaflar da dahil sözleşmeli işçiler, aşırı yüksek sıcaklıklar da dahil olmak üzere zorlu koşullar altında çalışmalarına ve hijyenik olmayan yurtlarda yaşamalarına rağmen haklarından mahrum bırakıldıklarını söylüyorlar. Bazıları aylardır maaş alamadığından ve ailelerinden ayrı kaldıklarından şikayet ediyor.
İsmi açıklanmayan bir işçi, rouydad24.com’a yaptığı açıklamada, “Uzun süredir buna müsamaha gösterdiğimiz doğru, ancak bazı işçiler artık yeter” dedi ve işçilerin de artan yaşam maliyetinin altında ezildiğini sözlerine ekledi.
Grevlere katılan işçilerin pek çok videosu –İran takviminde içinde bulunduğumuz yıla atıfta bulunularak Kampanya 1400 olarak adlandırılıyor – çevrimiçi olarak yayınlandı. Bazıları fabrikalardan uzaklaşırken, bazıları ise protesto için işyerlerinde toplanırken görülüyor.
Stratejik enerji endüstrisindeki grevler, Tahran’ın nükleer programında kısıtlamalar karşılığında ülkeye bir miktar ekonomik rahatlama getiren dünya güçleriyle 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmanın yeniden canlandırılmasını müzakere ederken karşılaştığı zorlukların altını çiziyor.
Trump’ın başkan olduğu dönemde uygulanan ABD yaptırımları, koronavirüs pandemisi ve yıllarca süren kötü devlet yönetiminden de büyük zarar gören İran ekonomisini felç etti.
Korkunç ekonomik durum son aylarda birçok insanı yoksulluğa itti ve düşük ücretli işçiler geçinmek için mücadele etti.
İran’ın resmi enflasyon oranı, temel gıda fiyatlarının keskin bir şekilde artmasıyla yüzde 50’ye ulaştı. Pek çok İranlı et, meyve veya sebze almaya paralarının yetmediğini söylüyor.
Enerji sektöründeki müteahhitler, yükselen fiyatlar karşısında iyi bir yaşam standardına sahip olmak için ayda 120 milyon riyal (yaklaşık 500 $) talep ediyor. Ayrıca maaşlarının zamanında ödenmesi, güvenli ve hijyenik çalışma ortamları ve ayda 10 gün izin verilmesi çağrısında bulundular. İran’da işçiler genellikle haftanın yedi günü çalışıyor. İşçiler ayrıca güvenlikleştirilmiş çalışma ortamlarını eleştirdiler ve sendika kurma hakkı çağrısında bulundular.
İran geçmişte daha iyi ücret talep eden işçilere karşı güç kullandı ve bazılarını hapse gönderdi. Yine de ülkede eğitim ve sağlık hizmetleri de dahil olmak üzere çeşitli sektörlerde işçi protestoları artıyor.
Geçen hafta, sosyal medya raporları, Tahran Petrol Rafinerisi’nde 700 müteahhitin işten atıldığını öne sürdü.
Ancak rafinerinin sözcüsü Shaker Khafayi, daha sonra raporları “düz bir yalan” olarak reddetti ve gazetecilere bir taşeronun 35 işçisini işten çıkardığını söyledi.
İran basınında çıkan haberlere göre, Parlamentonun Enerji Komitesi hafta sonu Petrol Bakanı Bijan Namdar Zangeneh ve istihbarat teşkilatlarının temsilcilerinin katıldığı özel bir toplantı düzenledi.
Görüşmenin ardından devlet haber ajansı IRNA tarafından aktarıldığına göre Zangeneh, düzenli petrol endüstrisi çalışanlarının maaşlarının 21 Temmuz’da sona eren İran’ın Tir ayı sonuna kadar sabitleneceğini söyledi.
Ancak müteahhitlerin sorunları konusunda belirsizlik olduğunu belirterek, “İş kanununa göre onlara ne varsa öderiz” diyerek, “kanunun dışındaki taleplerinin farklı bir konu olduğunu” da sözlerine ekledi.
Jafari, enerji endüstrisindeki grevlerin yakın gelecekte devam etmesini bekliyor.
“Ancak, esas olarak inşaat işlerinde yer alan ve petrol endüstrisindeki üretim sürecini etkileme gücüne sahip olmayan taşeron işçileri kapsadığından, bu grevlerin ortaya çıkardığı pratik zorluğun bir sınırı var” dedi ve ekledi; “Bu durum, ancak petrol endüstrisinin kalıcı işgücüne katılırsa ve katıldığında değişebilir.”
ABD’li gazeteci Behrang Zandi, RFE/RL’den Radio Farda’ya bu grevlerin, Ağustos’un başlarında göreve başlayacak olan ülkenin cumhurbaşkanı seçilen katı din adamı Ebrahim Raisi için bir meydan okuma oluşturabileceğini söyledi.
Raisi, ülkenin artan ekonomik sorunlarıyla nasıl başa çıkacağı konusunda henüz somut bir plan sunmuş değil.
Zandi, “Raisi hükümetinin, petrol işçilerinin talepleri karşılanana kadar [Ağustos’ta] devam edeceğini söylediği grevlere yanıt vermek için hangi stratejiyi kullanacağı belli değil” dedi.
* Radio Farda yayıncısı Roozbeh Bolhari bu rapora katkıda bulundu
** Makalenin yazarı Golnaz Esfandiari, RFE/RL’nin kıdemli muhabiridir.
